ربا از دیدگاه قرآن و روایات
ربا از دیدگاه قرآن و روایات
به نقل از “ندای یک بسیجی": دفتر نشر آثار استاد منظوری امام زاده این بار برآن شد تا پژوهشی باعنوان ربا از دیدگاه قــرآن و روایـات که توسط استاد گـرانقدرحجت الاسلام والمسلمین منظوری امام زاده تالیف گردیده را نشر دهد این مقاله توسط علیرضا منظوری امام زاده و سرکارخانم دکتر هدیه رماحی تدوین و ویراستاری شده و در اختیار عموم قرار گرفته امید است مورد توجه و استفاده همگان واقع گردد.
در محضر استاد عزیزمان حجت الاسلام والمسلمین منظوری امام زاده پیرامون :
ربا از دیدگاه قرآن و روایات
اعوذ بالله من الشیطان الرجیم
بسم الله الرحمن الرحیم
یمحق الله الربا[۱]
خداوند ربا را نابود می‌کند.
معنی لغوی:
ربا= ربو. در اصل به معنی زیادی و بالا آمدن چیزی را گویند. به تپه و برآمدگی‌ها زمین از این جهت(ربوه) می‌گویند که نسبت به اطرافش بلندتر است. معامله ربوی را از آن جهت (ربا) گویند که نسبت به اصل سرمایه زیادتر است.[۲]
از این واژه به این معنی درچهار سوره، طی شش آیه، هشت بار در قرآن یاد شده است.
ربا، تصرف مال دیگران به باطل است.
دین مبین اسلام در عین حالی که مالکیت خصوصی را قبول دارد، تعریف دلبخواه مالک در مالش را قبول ندارد.
در نگاه اقتصادی اسلام، به دست آوردن پول و ثروت و نگاه‌داشتن و به مصرف رساندن آن شامل مقرراتی است که تخلف از آن مقررات منجر به سلب مالکیت یا سلب استقلال در تصرف مال توسط مالک می‌شود.
قرآن کریم یکی از موارد مقررات در تجمیع ثروت را پرهیز از باطل گرایی می‌‌داند و می‌فرماید:
{لا تأکلوا اموالکم بینکم بالباطل}[۳]
«اموال یکدیگر را بین خود و به باطل نخورید»
اکل: یعنی خوردن ولی در این آیه کنایه از هر گونه تصرف است.
اموال: شامل هر چیزی است که مالکیت در آن تصور شود. و مالکیت‌آور باشد.
بینکم: نسبت دادن اموال به مردم دلالت بر اصل مالکیت در اسلام را دارد.
باطل: در مقابل حق است یعنی عملی که غرض صحیح عقلایی بر آن مترتب نباشد. و این معنی عام است که در ربا معامله و داد وستد می‌تواند موارد زیادی را شامل شود. از جمله تصرف مالِ غیر از راه‌دزدی، کم‌فروشی، غصب، غش در معامله و … و ربا.
بنابراین معنی آیه شریفه این می‌شود که:
در هر یک از اموال مردم، هرگونه تصرف غیر عقلایی از جمله ربا ممنوع و خلاف حق می‌باشد. ممکن است سوال شود : چرا در داد و ستد‌ها ربا باطل و غیر عقلایی است؟
پاسخ روشن است زیرا: ربا از جنبه‌های اقتصادی، اجتماعی، و اخلاقی مفسده‌انگیز است و هر چیزی که در جامعه ایجاد فساد کند باید پاکسازی شود.
فساد ربا از جنبه اقتصادی
از نظر اقتصادی ربا دارای مفاسد و آثار سوء فراوان در جامعه است از آن جمله:
ربا وسیله ثروتمندان برای استثمار و استغلال ضعیفان است.
ربا تبدیل شدن پول و سرمایه از وسیله به هدف است.
ربا برهم زننده موازنه اقتصاد صحیح در جامعه است.
ربا تعطیل کننده بازار جحارت و داد و ستدهای مشروع است.
ربا مانع شکوفایی ابتکار است و استعدادها خلاق در رباخوار و ربا دهنده است.
ربا نوعی بیماری اقتصادی است که اگر درمان نشود، اقتصاد جامعه به تباهی کشیده خواهد شد.
فساد ربا از جنبه اجتماعی
آنچه از آثار سوء با از جنبه اقتصادی به عرض رسید می‌توان به نوعی از آثار سوء ربا از جنبه اجتماعی هم به حساب آورد. به علاوه از مهم‌ترین و در عین حال خطرناک‌ترین فساد ربا در جامعه ایجاد دو گروه: اقلیت بی‌نیاز و اکثریت نیازمند است.
که امروزه از آن به عنوان فاصله طبقاتی یاد می‌شود. فاصله‌ای که منشأ همه انحرافات و مفاسد اجتماعی است. فاصله‌ای که اگر به سر پنجه تدبیر پر نشود و همه ارزش‌های انسانی را در خود فرد خواهد برد. و از اجتماع چنان خواهد ساخت که علی (ع) می‌فرماید:
اَضرِبْ بِطَرفِکَ حَیثُ شِستَ منَ الناس، فَمَل تُبصِرُ الّا فقیراً یکابِدُ فَقراً اَو غنیّاً بَدَّل نِعمَه الله کُفراً اَو بخیلاً اتَّخَذَ البُخلَ بِحَقِّ اللهِ وفْراً اَو متمّرداً کأنَّ بِإذنِه عَنْ سَمعِ المواعِظِ وقراً[۴]
و چه مظفره دردناک و چه اجتماع ننگینی. هرجا که نظر می‌اندازی، از سوئی مستمندی را می‌بینی که با فقر و بی‌نوایی دست به گریبان است و از سوی دیگر توان‌گری که نعمت خدارا به صورت کفران آمیزی در هوا و هوس خود صرف می‌کند و یا بخیل آزمندی که حقوق الهی را درباره بندگان او دریغ کرده به روی هم انباشته است و یا سرکشی که گوش او از شنیدن پند و اندرز‌‌ها کر است؟!
فساد ربا از جنبه اخلاقی
اسلام دین برادری و اخوت است. و هر رابطه مودت آمیز که بین برادران وجود دارد باید بین مسلمانان وجود داشته باشد این پیام قرآن است که:
{انّما المؤمنون اخوه}[۵]
«مومنان برادر یکدیگرند»
حضرت امام صادق ع فرمودند:
اَلمؤمن أخوالمؤمنْ، عَنَه و دلیلَهُ، لا یَخونُهُ و لا یظْلِمُهُ و لا یَغُشُّهُ و لا یَعِدُهُ عِدَهّ فیَخلَفُه[۶]
مؤمن برادر مؤمن است و به منزله چشم او و راهنمای او است هرگز به او خیانت نمی‌کند و ستم روا نمی‌دارد و با او غش و تقلب نمی‌کند و هر وعده‌ای را که به او دهد تخلف نمی‌کند.
قرآن کریم با لحن‌های مختلف و متنوع و در عین حال محرک احساسات بدین موضوع تشویق فراوان نموده است تا جایی که رسیدگی به مؤمنان در حدّ ایثار را از ویژگی‌های مؤمنان راستین دانسته و می‌فرماید:
{و یؤثرون علی انفسهم ولوکان بهم خصاصه}[۷]
«و آنها را برخود مقدم می‌دارند هرچند ـ خودـ شدیداً نیازمند باشند»
در شأن نزول این آیه شریفه چنین آمده است:
کسی خدمت پیامبر| آمد و عرض کرد: گرسنه‌ام، پیغمبر دستور داد، از منزل غذایی برای او بیاورند، ولی در منزل حضرت غذا نبود. حضرت فرمود:
چه کسی امشب این مرد را میهمان می‌کند؟
مردی از انصار اعلام آمادگی کرد و او را به منزل خویش برد. اما جز مقدار کمی غذا برای کودکان خود چیزی نداشت.
سفارش کرد غذا را برای میهمان بیاورید و چراغ را خاموش کرده و به همسرش گفت: کودکان را هرگونه ممکن است چاره کن تا خواب روند. سپس زن و مرد بر سر سفره نشستند و بی‌آنکه چیزی از غذا در دهان بگذارند دهان خود را تکان می‌دادند. میهمان گمان کرد آنها نیز همراه او غذا می‌خورند. و مقدار کافی خورد و سیر شد. و آنها شب گرسنه خوابیدند.
صبح خدمت پیامبر(ص) آمدند. پیامبر نگاهی به آنها کرد و تبسمی فرمود: آیه فوق را تلاوت کرد و ایثار آنها را ستود.
در روایاتی که از طرف اهل بیت رسیده می‌خوانیم: میزبان علی(ع) و کودکان به فرزندان او. و کسی که کودکان را گرسنه خواباند بانوی اسلام فاطمه زهرا (س) بود.[۸]
با توجه به مطالب فوق که صفحه‌ای کتاب قطور توصیه‌ها و سفارشات اسلام در این باب است آیا رباخواری با روح اسلام و مسلمانی، اخوت و برادری، انفاق و ایثار، رحم و مروت سازگاری دارد؟
آیا ربا آفت ارزش‌های انسانی و اخلاقی در جامعه نیست؟
تعریف ربا و اقسام آن
قبل از بررسی (ربا) از دیدگاه قرآن کریم بهتر است بدانیم(ربا) چیست؟ و اساساً به چه نوع داد و ستدی ربا گفته می‌شود؟
فقهای امامیه ربا را به دو قسم کرده اند؟
ربای در معاملات یا ربای معاملی
ربای در وام یا ربای قرضی
و اما تعریف و اقسام ربای در معاملات یا ربای معاملی:
ربای معاملی را اینگونه تعریف‌کرده اند: فروش یک کالا به کالاهای مشابه و مماثل او با فزونی عینی یا حکمی در یکی از آن دو. همچون فروش صد کیلو گندم در مقابل ۱۲۰ کیلو گندم دیگر. در فزونی عینی
یا فروش ۲۰ کیلو گندم نقدی به ۲۰ کیلو گندم نسیه‌ای در فزونی حکمی.
به اعتقاد فقهای امامیه سبب تحقق ربا در معاملات بر وجود دو رکن است: اول: اتحاد و یگانگی عرفی میان دو کالای مبادله شده گرچه صفات و ویژگی‌های آن دو متفاوت باشند. از این رو فروش ۱۰۰ کیلوبرنج مرغوب به ۱۲۰ کیلو برنج نامرغوب معامله‌ای ربوی شمرده می‌شود. دوم : هر دو کالای مبادله شده باید از کالاهایی باشد که واحد فروش و تبدیل آنها وزن یا حجم یعنی کیلو و پیمانه بوده باشد. اما اگر واحد فروش آنها تعداد و شمارش عددی «همچون تخم مرغ، سکه، اسکناس و…» بوده باشد فروش دو کالای مشابه با فزونی یکی از آنها «همچون فروش یک تخم مرغ به دو تخم مرغ» سبب حدوث معامله‌ی ربوی نخواهد شد.
معیار پیمانه‌ای یا وزنی یا عددی بودن کالا به نظر مشهور فقهاء امامیه عرف عقلاء در روابط اقتصادی و معاملات تجاری میان خود می‌باشد.
موارد استثناء در ربای معاملی
اصل اولی آن است که مطلق معاملات ربویه حرام و ممنوع و باطل باشد. لیکن از این اصل کلی مواردی استثناء شده است. که به رغم ربا بودن اصل معامله، شرع مقدس ربوی بودن را از آن برداشته است این موارد عبارتند از:
الف: معامله ربوی میان پدر و فرزند. پدر و فرزند هر یک می‌تواند از دیگری ربا بگیرد ولی بین مادر و فرزند ربا حرام است.
ب: معامله ربوی میان زن و شوهر
ج: معامله ربوی میان برده و آقایش ـ عبد و مولی.
د: معامله ربوی میان مسلمان و کافر حربی به شرط این که طرف گیرنده اضافه مسلمان باشد نه کافر. این حکم در مورد کافر ذمی صدق نمی کند یعنی مسلمان نمی‌تواند از کافر ذمی ربا بگیرد و اما تعریف و اقسام ربای در وام یا ربای قرضی:
مقصود از ربای قرضی اضافه ای است که در قرض با پیش‌شرط قبلی از وام گیرنده دریافت می‌شود.
ربای قرضی دارای دو رکن اساسی است: اول : شرط بازپرداخت اضافه از سوی وام گیرنده، دوم: انتفاع و سودیابی وام دهنده.
ربای قرضی دارای انواعی است از آن جمله:
الف: اضافه عینی، همچون پرداخت ۱۰۰ کیلو گندم به عنوان قرض و شرط بازپرداخت به ۱۱۰ کیلو. یا وام و قرض دادن مبلغ هزار تومان به شرط بازپرداخت ۱۱۰۰ تومان.
ب: اضافه حکمی، همچون پرداخت ۱۰۰ کیلو برنج نامرغوب به عنوان قرض به شرط بازپرداخت ۱۰۰ کیلو برنج مرغوب.
ج: شرط اضافه غیر عینی و حکمی. همچون بازپرداخت قرض و شرط انتفاع و بهره‌برداری از کتاب یا خانه وام گیرنده و یا شرط انتفاع شخص ثالث.
تماس این انواع معاملات ربای قرضی، حرام و ممنوع و باطل می‌باشد.[۹]
بنابراین اگر کسی مبلغی پول به صاحب خانه‌ای بدهد و در مقابل از خانه‌اش استفاده کند بدون این که وجهی به عنوان کرایه پرداخت کند. ربا و نامشروع است. و این چیزی است که متأسفانه بسیار در جامعه رایج است.
مسئله:
در صورتی که بدون شرط پرداخت اضافی، قرض کننده خود مقداری اضافی به قرض دهنده بپردازد مانعی ندارد. و جزء ربا به حساب نمی‌آید ـ بلکه مستحب است که قرض کننده در برابر احسانی که قرض دهند در حق او کرد برای تشویق او به قرض دادن، مقداری به عنوان هدیه به وی بپردازد.[۱۰]
اکنون که آشنایی اجمالی با تعریف ربا و اقسام و آثار آن پیدا کردیم ببینیم دیدگاه قرآن در مورد ربا چیست؟
تحریم ربا قبل از اسلام
{واخذهم الربوا و قدنهوا عنه و اکلهم اموال الناس باالباطل}[۱۱]
«و همچنین به خاطر ربا خواری در حالی که از آن نهی شده بودند و خوردن اموال مردم به باطل»
قوم یهود به خاطر سرکشی‌های خود در مقابل فرمان خدا از قسمتی چیزهای پاکیزه و حلال محروم شده و بر آن حرام گردید. از جمله سرکشی‌های آنان حلال شمردن ربا و خوردن مال مردم به باطل بود.
از این آیه شریفه موارد زیر استفاده می شود:
ربا در ادیان قبل از اسلام هم حرام و خداوند از آن نهی کرده بود.
ربا خواری تصرف مال مردم به ناحق است.
یهود ربا را حلال کرد و خدا هم قسمتی از حلال‌ها را بر آنان حرام کرد.
آیا ربا مانند بیع است؟
{قالو انما البیع مثل الربا و احل الله البیع و حرم الربا}[۱۲]
«گفتند بیع هم مانند ربا است در حالی که خداوند بیع را حلال کرده و ربا را حرام نموده است»
انسان‌های گنهکار برای توجیه گناه خود آگاه متشبث به عذرهای بدتر از گناه می‌شوند. وقتی از یک رباخوار بپرسید: چرا ربا می‌خوری؟ چرا سرمایه‌ات را در راه معامله حلال به کار نمی‌اندازی در پاسخ می‌گوید: ای بابا چه فرقی می‌کند همه معامله است. این‌هم نوعی خدمت به جامعه است.
در حالی که چنین نیست!بلکه بین بیع و ربا تفاوت فاحشی است که یک نمونه بارز این تفاوت را آیه فوق چنین بیان می‌کند که:
{احل الله البیع و حرم الربا}
«خدا بیع را حلال کرده و ربا را حرام»
آیا بین چیزی که حلال است با چیزی که حرام، هیچ تفاوت نیست؟ آیا ادعای پوچ رباخوار می‌تواند حرام خدا را حلال کند؟ یا حلال و حرام را در یک سطح مساوی قرار دهد؟!
آیا ربا مانند صدقه است؟
{یمحق الله الربا و یربی الصدقات}[۱۳]
«خداوند ربا را نابود می‌کند و صدقات را افزایش می‌دهد»
یمحق: از ماده (محق) به معنی نقصان و زوال تدریجی است. چنان که «اربا، یربی» نمو و رشد تدریجی است.
صدقه: که جمع آن صدقات است. به مالی گفته می‌شود که انسان در راه خدا می‌دهد واجب باشد یا مستحب.
یکی از دلایل رباخواران در موجّه جلوه دادن عمل خلاف خود همین است که می‌گویند:
همچنانکه صدقات خدمت به نیازمندان است ربا نیز نوعی خدمت به نیازمندان است. ولی این ادعا با آنچه آیه شریفه فوق به عنوان آثار صدقات و ربا بیان کرده مخالف است زیرا آنچه از صدقات باقی میماند. در دنیا و آخرت به تدریج رو به افزایش است. ولی آنچه از ریا باقی میماند رو به زوال و نابودی است. ایجاد امنیت از مهم‌ترین آثار جامعه‌ای است که در آن صدقات رایج گردد و این امنیت به اشکال محبت و اظهار ارادت و دوستی نسبت به صدقه دهنده ظهور پیدا می‌کندو به تدریج تقویت می‌یابد. برعکس ایجاد ناامنی از مهم‌ترین آثار جامعه‌ای است که در آن ربا رایج گردد و این ناامنی به اشکال کینه و عداوت و اظهار تنفر و دشمنی نسبت به رباخوار ظهور پیدا می‌کند و به تدریج محبوبیت خود را از دست می‌دهد.
بنابراین جان و مال افراد و نیکوکار و خیّر همواره تحت حمایت مردمی از هرگز ندی در امان است. ولی جان و مال افراد رباخوار همواره در معرض خطر غارت و چپاول مردمی قرار دارد که زمین خورده رباخواران هستند.
ربا به هر اندازه که باشد حرام است.
{یا ایها الذین آمنوا الا تأکلو الربوا اضعافاً مضاعفه و اتقوالله لعلکم تفلحون}[۱۴]
«ای کسانی که ایمان آورده اید ربا را چند برابر نخورید از خدا بپرهیزید تا رستگار شوید»
اضعاف: جمع (ضعیف) به معنی چند برابر. مضاعفه، مصدر باب مفاعله است، و وصف است برای اضعاف.
از خاصیت ربا این است که چون زمان پرداخت آن فرا رسد و بدهکار قدرت پرداخت نداشته باشد سود آن افزایش می‌یابد تا آنکه گاه همه دارائی بدهکار را فرا می‌گیرد و او را از زندگی ساقط می‌سازد.
از مفهوم آیه فهمیده می‌شود که تنها این گونه ربا «ربای مضاعف» حرام است و ربای غیر مضاعف یعنی مثلاً یکبار سود ربوی گرفتن حرام نیست!! در حالی که چنین نیست ربا به هر اندازه چه مضاعف و چه غیر مضاعف حرام است و آیه فوق هم با حرام دانستن ربای مضاعف نمی‌خواهد ربای غیر مضاعف را استثناء کند بلکه این تعبیر یا در مقام بیان ربای فاحش است یا در مقام بیان ربای غالب و یا هر دو.
ربای فاحش به این معنی که سیر ربا به طور تصاعدی بالا می‌رود. بنابراین سود ربا به هر اندازه چه از نوع فاحش چه از نوع غیر فاحش، چه از نوع غالب و چه از نوع غیر غالب حرام و مورد نهی خداوند قرار گرفته است.
رباوار محبوط شیطان است
{الذین یأکلون الربا لا یقومون الاکما یقوم الذی یتخبطه الشیطان من المس}[۱۵]
«کسانی که ربا می‌خورند بر نمی‌خیزند مگر مانند کسی بر اثر تماس شیطان تعادل خود را از دست داده باشد»
خبط: به معنی زدن کسی یا چیزی به طور نامنظم مثل زدن شاخ و برگ‌های درخت با عصا.
مس: دست زدن وبه معنی لمس کردن است با این تفاوت که لمس برای یافتن چیزی است هر چند که یافت نشود.[۱۶]
از این آیه شریفه استفاده می‌شود که رباخواران مخبوط شیطانند. یعنی شیطان به سر و روی آنان دست کشیده لذا تعادل خود را به هنگام برخاستن «یعنی انتخاب راه صحیح زندگی» از دست داده اند. و به جای راه مستقیم به بیراهه می‌روند و در نهایت سر از ناکجاآباد در خواهند آورد.
نکته قابل توجه:
خبط، به همان معنایی که عرض شد تنها یک بار در قرآن آمده و آن هم در مورد رباخواران است که توسط شیطان صورت می‌گیرد. و شیطان جز با رباخوار، با هیچ گناهکار دیگری به شکل خبط برخورد نمی‌کند. و این نوع برخورد شیطان با رباخوار شاید به خاطر این باشد که رباخوار با این کار نظم عمومی به ویژه نظم اقتصادی جامعه را به هم می‌زند. لذا خود باید گرفتار زندگی نامنظم و پر از اضطراب در دنیا و آخرت گردد.
رباخوار از خدا نمی‌ترسد
{یا ایها الذین امنوا اتقو الله و ذروا ما بقی من الربا ان کنتم مؤمنین}[۱۷]
«ای کسانی که ایمان آورده اید از خدا بترسید و آنچه از ربا باقی مانده رها کنید اگر ایمان دارید»
قبل از نزول این آیه رباخواری در بین مردم رواج داشته است با نزول این آیه، ربا اکیداً نهی شد بنابراین هر کس بعد از نزول این آیه ربا را ترک نکند مؤمن نیست زیرا ربا با روح ایمان مغایرت دارد. لذا مؤمن ربا نمی‌خورد و چون ربا خورد مومن نیست. مفاضاً بر این رباخوار از خدا نمی‌ترسد، زیرا اگر از خدا می‌ترسید ربا نمی‌خورد. بنابراین ترک ربا از لوازم ایمان به خدا و تقوای الهی است.
اعلام جنگ خدا با رباخواران
{فان لم تفعلو فأذنوا بحرب من الله و رسوله}…[۱۸]
«اگر ترک ربا نکنید پس آماده جنگ از سوی خدا و پیامبر او باشید»
الف: اعلام جنگ، نشان‌دهنده شدت دشمنی اعلام کننده نسبت به طرف مقابل است.
ب: در قرآن خدا جز با رباخواران با هیچ گروه دیگری اعلام جنگ نکرده است.
با این دو مقدمه به این نتیجه می‌رسیم که:
اولاً : ربا بدترین گناه است
ثانیاً: ربا خوار دشمن‌ترین دشمنان خدا است.
ثالثاً: طرف مقابل رباخوار، خدا و پیامبر او است.
ربا، در سخنان حضرات معصومین:
رسول گرامی اسلام فرمودند:
مَن اَکَلَ الرِّبا مَلَأَ اللهُ بَطنَهُ نارَ جَهَنََّمَ بقَدرِ ما اَکلَ قإن کَسَبَ مِنه مالاً لم یَقبَلِ الله شیئاً من عَمَلِه و لم یزل فی لعنه اللهِ و مَلائِکتِه مادامَ مَعَه قیراطٌ[۱۹]
هر کس ربا خورد خداوند شکم او را از آتش دوزخ به آن اندازه که ربا خورده است پر کند. و اگر مالی از این رهگذر بدست آورد ـ و انفاق کند ـ خداوند چیزی از عمل او را نخوهد پذیرفت . و تاوقتی که نیم دانگ از ربا در مالش باشد، همیشه در زیر پوشش لعنت خدا و فرشتگان خواهد بود.
شرّ المکاسب کسبُ الرِبّا[۲۰]
بدترین کسب‌ها، کسب ربوی است.
انَّ اللهَ عزَّوَجل لَعَنَ آکِلِ الرّبا و مُوَکلِّهِ و کاتِبَهُ و شاهِدیهِ[۲۱]
همانا خداوند عزوجل رباخوار، ربا دهنده، نویسنده و شاهد آن را لعنت کرده.
الرّبا سبعونَ جُزءً فأیسَرُها مثلِ اَن یَنکَحَ الرَّجُل اُمَّهُ فی بَیت اللهِ الحرام[۲۲]
گناه رباخواری هفتاد جزء است که آسانترین جزء آن چون زنا کردن مرد با مادر خود در بیت‌الله الحرام است.
حضرت علی(ع) می‌فرماید:
معاشر الناسِ أَلفِقه ثمَّ المَتجَر و اللهِ للّربا فی هذه الأمه أخفی من دبیبِ النّمل علی الصّفا[۲۳]
ای مردم، اول احکام ـ تجارت ـ را فرا گیرید پس تجارت کنید، به خدا سوگند ربا در این امت پنهان‌تر از حرکت مورچه بر روی سنگ صاف است.
فَما جاعَ فقیرٌ الّا بما مُتِّعَ به غَنیُّ و الله سائِلُهُم عن ذلک[۲۴]
هیچ تهیدست محرومی گرسنه نمی‌شود مگر آنکه نصیب او در خوشگذرانی ثروتمندی صرف می‌گردد و خداوند این طبقه را مورد مؤاخذه قرار خواهد داد.
من لَم یَتفقّه فی دینِه ثُّّمَ اتّجر ارتَطَم فی الربا ثم ارتَطَمَ[۲۵]
هر کس دانش در دین خویش نداشته باشد ـ احکام حلال و حرام را یاد گیرد ـ و آنگاه به تجارت پردازد همواره در ربا فرو خواهد رفت.
حضرت امام صادق(ع):
بَلَغَ ابا عبد اللهِ عَن رَجلِ انّه کان یأکل الرّبا و یسّمیه اللّبا. فقال لئن امکنی الله منه لأحضر بّنَ عُنقَه[۲۶]
به حضرت امام صادق(ع) خبر دادند که مردی ربا می‌خورد و آن را به حساب عقل و زیرکی خود می‌گذارد.
امام فرمود: اگر خداوند مرا بر او مسلط می‌کرد گردنش را می‌زدم ـ او را می‌کشتم ـ
حضرت امام رضا(ع):
اِعلم یَرحَمَک الله انّ الربا حرامٌ سحُتٌ من الکبائرِ و فیّما قدوعدَ اللهَ علیهِ النّار فنعوذُ ـ بالله ـ مِنها و هو محرّم علی لسان کلّ نبی و فی کل کتابٍ[۲۷]
بدان خدایت رحمت کند که به طور مسلم و با حرام است و از گناهان کبیره و از چیزهایی است که خداوند به خورنده آن وعده آتش جهنم داده و ما از آتش جهنم به خدا پناه می‌بریم. و ربا از نظر همه پیامبران الهی و کتب آسمانی حرام است.
